Θέματα αρμονίας πανελληνίων εξετάσεων 2000, 2001: Ενδεικτικές λύσεις

Τα θέματα αυτά μπήκαν αρκετά χρόνια πριν, όταν γεννιόντουσαν οι υποψήφιοι φοιτητές της φετινής και της επόμενης σχολικής χρονιάς. Ωστόσο δεν μπορούν να θεωρηθούν “ξεπερασμένα” καθώς είναι δύο πολύ ωραία, λυρικά θέματα με πολλά ρομαντικά στοιχεία, όπως η πλούσια χρήση ξένων φθόγγων και οι μετατροπίες σε σχέση 3ης, που ένας μουσικός οφείλει να μελετήσει και να γνωρίζει.

Θέμα 2000

Στο θέμα τού έτους 2000 χρησιμοποιούνται πολύ εκφραστικές αποτζιατούρες που δίνουν ιδιαίτερη “ένταση” στη μελωδία. Οι αλυσίδες επίσης διαφοροποιούνται από την κοινότοπη συγχορδιακή διαδοχή στον “κύκλο των πεμπτών”, η οποία χρησιμοποιήθηκε όλο και πιο συχνά στα θέματα των επομένων ετών. Ειδικότερα:

– Η πρώτη αλυσίδα έχει μετατροπίες που βασίζονται στη άμεση σύνδεση συγχορδιών που είναι σε σχέση 3ης, σε συνδυασμό με εναρμόνια αλλαγή φθόγγων (μ. 5-6 σχέση 4ης ελαττωμένης≈3ης μεγάλης προς τα πάνω· μ. 7-8 σχέση 2ης αυξημένης≈3ης μικρής προς τα πάνω). Και στις δύο παραπάνω μετατροπίες η 2η συγχορδία τής σχέσης 3ης γίνεται δεσπόζουσα στη νέα τονικότητα.

– Η δεύτερη αλυσίδα είναι επίσης μετατροπική και η μετάβαση από τον 1ο στον 2ο κρίκο (μ. 13-14) γίνεται χρωματικά, και πάλι με σχέση 3ης των συνδεόμενων συγχορδιών: Σολ μείζονα (=I στην τονικότητα Σολ) – Μι μείζονα (=V στην τονικότητα λα ελάσσονα).

Επισημαίνεται ότι στην παρακάτω λύση ο φθόγγος σολ στο τελευταίο 8ο τού μ. 13 έχει “εξαφανιστεί” προκειμένου να μην προκύψει κακή αρμονική σχέση μεταξύ μπάσο-σοπράνο. Σχηματίζεται έτσι σε αυτό το σημείο η συγχορδία σι-ρε-φα, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως ΙΙ^6₄ στη λα ελάσσονα. Στον επόμενο κρίκο (τελευταίο όγδοο τού μ. 15) σχηματίζεται αντίστοιχα η συγχορδία ντο-μι-σολ, που μπορεί αντίστοιχα να θεωρηθεί η ΙΙΝ^6₄ της σι ελάσσονας. Αυτές οι συγχορδίες δεν είναι στις “σωστές” αναστροφές που συνήθως χρησιμοποιούνται και θα πρέπει να θεωρηθούν ως δευτερεύουσες συγχορδίες (ψευδοσυγχορδίες) που προκύπτουν από την οριζόντια κίνηση των φωνών (εδώ: από την κίνηση του μπάσου με το πήδημα 7ης) και γι αυτό μπαίνουν σε αγκύλες. Για τις συγχορδίες αυτές πρβλ. το σχόλιο που έγινε στο θέμα 2006.

Ακολουθεί η ενδεικτική λύση.

Εναλλακτικά, στο μ. 11 της παραπάνω λύσης μπορεί αντί για VI7 να μπει η συγχορδία Μι μείζονα (ως V τής Λα) και να δημιουργηθεί ένας σύντομος κύκλος 5ών. Την επισήμανση αυτή μού έκανε ο καθηγητής τού Μουσικού Σχολείου Αγρινίου Κώστας Κοτίνης:

—

Θέμα 2001

Tο θέμα τού έτους 2001 χαρακτηρίζεται από το μοτίβο του μικτού ποικίλματος:

το οποίο στα μ. 8 & 11 άρση-12 εμφανίζεται με διαφορετική άρθρωση όπως παρακάτω:

Η άρθρωση ορίζει και το ποιοι είναι οι κύριοι φθόγγοι τού μελωδικού σχήματος: Στην πρώτη περίπτωση η σύζευξη πάνω από όλες τις νότες τού σχήματος δείχνει ότι πρόκειται για μεικτό ποίκιλμα και συνεπώς ο κύριος φθόγγος είναι το φα δίεση. Τα τέσσερα δηλαδή δέκατα έκτα αντιστοιχούν σε πραγματικό φθόγγο φα δίεση τέταρτο. Στη δεύτερη περίπτωση οι συζεύξεις πάνω από τα ζεύγη δεκάτων έκτων δείχνουν ότι το 1^ο και το 3^ο δέκατο έκτο είναι αποτζιατούρες στο 2^ο και στο 4^ο δέκατο έκτο αντίστοιχα. Πραγματικοί φθόγγοι στη δεύτερη περίπτωση δεν είναι ένας αλλά δύο, το σολ και το λα. Δίνεται ένα άλλο παράδειγμα με τις δύο περιπτώσεις άρθρωσης στο ίδιο μελωδικό σχήμα και τους πραγματικούς φθόγγους στους οποίους αυτό αντιστοιχεί κάθε φορά:

ενώ:

Στο θέμα τού έτους 2001 κυριαρχούν οι χρωματικές μετατροπίες σε σχέση 3ης και οι εναρμόνιες μετατροπίες. Στο μ. 11 η 2^η μετατροπία θα  μπορούσε επίσης να θεωρηθεί ως διατονική, με την VI^η τής σολ δίεση ελάσσονας να γίνεται V^η τής λα ελάσσονας. Και μάλιστα η VI^η τής σολ δίεση ελάσσονας θα μπορούσε να έρθει από την αρχή του 3ου χρόνου τού μ. 11 – αλλά τότε θα άλλαζε η δοσμένη άρθρωση του μοτίβου.

θέμα 2001-κύριες μετατροπίες
αρ. μέτρου	είδος μετατροπίας	συγχορδίες/τονικότητες
2	σχέση 3ης
5	σχέση 3ης
7	διατονική
9	σχέση 3ης
10	εναρμόνια αλλαγή
11	εναρμόνια αλλαγή
11	εναρμόνια με +6 Ger.

Ακολουθεί η ενδεικτική λύση.