Θέμα αρμονίας εξετάσεων “Μουσική αντίληψη και γνώση” 29/6/2019

3 Νοεμβρίου 2019 0 Από Κεντρωτής Κωνσταντίνος

       Το θέμα αρμονίας των εξετάσεων «Μουσική Αντίληψη και Γνώση» ήταν ένα οχτάμετρο ανάριθμο μπάσο διαβαθμισμένης δυσκολίας: εύκολο στην αρχή, δύσκολο και χωρίς συνοχή στη συνέχεια.

 

Εναρμόνιση μέτρων 1-4.

       Τα πρώτα τρία μέτρα ήταν αρκετά εύκολα, με μια τυπική κίνηση κατιούσας φοράς από την τονική στη δεσπόζουσα της ντο ελάσσονας  στο 1ο μέτρο και μια αλυσίδα με δύο κρίκους στα μ. 2-3. Η αλληλουχία συγχορδιών της αλυσίδας είναι ένας τυπικός κύκλος πεμπτών: μείζονες συγχορδίες ρε-σολ-ντο-φα, που η καθεμία γίνεται δεσπόζουσα της επομένης. Τα δύο μοτίβα του δοσμένου μπάσου a1, a2 επιδέχονται μίμηση ως εξής:

       Στο μ. 4 εμφανίζεται εναρμόνια αλλαγή: ο φθόγγος E♭ που έρχεται ως διαβατική 7η της δεσπόζουσας της σι♭ μείζονας αλλάζει εναρμόνια σε D♯, που θα πρέπει να θεωρηθεί ως προσαγωγέας της μι μείζονας ή ως “τεχνητός” προσαγωγέας της δεσπόζουσας της λα μείζονας. Η εναρμόνια μετατροπία μπορεί να γίνει με ντιμινουίτες συγχορδίες, καθώς η απόσταση θεμελίων των δύο τονικοτήτων: σι♭ μείζονας και μι μείζονας είναι διάστημα 4ης+, που σημαίνει ότι οι δύο τονικότητες έχουν ηχητικά την ίδια ντιμινουίτα:Προκειμένου ωστόσο να τηρηθεί η συμμετρία στη λύση της αλυσίδας, θα παραμείνει η V2 της σι♭ μείζονας στην άρση του μ. 3 και η μετατροπία θα γίνει μικτή χρωματική – εναρμόνια: Δύο φθόγγοι (A, C) θα παραμείνουν κοινοί, ένας φθόγγος θα κάνει χρωματική κίνηση: F→F♯ και ο φθόγγος E♭ θα αλλάξει εναρμόνια σε D♯:Ντιμινουίτα και V7 είναι δύο μορφές της δεσπόζουσας συγχορδίας. Θα μπορούσε συνεπώς να θεωρηθεί ότι η συγχορδία παραμένει η ίδια από την άρση του μ. 3 στη θέση του μ. 4: η μόνη ακουστική αλλαγή είναι η χρωματική κίνηση F→F♯. Οι εναρμόνιοι φθόγγοι ωστόσο, όπως είναι γραμμένοι στο δοσμένο μπάσο από το ένα μέτρο στο άλλο, υπονοούν αυτήν ακριβώς την αρμονική συγκοπή. Προκειμένου να αποφευχθεί η ταυτόχρονη μελωδική συγκοπή στις εξωτερικές φωνές, γίνεται αλλαγή θέσης των δύο κοινών φθόγγων: A, C, ανάμεσα στις φωνές του τενόρου και της σοπράνο, όπως σημειώνεται με τις διακεκομμένες γραμμές στο παρακάτω απόσπασμα της λύσης:


     

Εναρμόνιση μέτρων 5-6.

       Δυσκολότερη είναι η εναρμόνιση των μέτρων 5, 6: Ο ρυθμός επιταχύνεται απότομα στο μ. 5, όπου εμφανίζονται αξίες δεκάτων έκτων και η κίνηση γίνεται  έντονα χρωματική. Μελωδική πορεία μ. 5: 

C♯-D-E♭-E-F-E-E♭-D 

      που συνεχίζεται στο μ. 6 με τους φθόγγους:

D♭-C-D♭

Προφανώς η στόχευση είναι η ρε♭ μείζονα, η τονική της οποίας θα γίνει ναπολιτάνικη της αρχικής τονικότητας ντο ελάσσονας και θα οδηγήσει σε πτωτικό 64 και τέλεια πτώση στο μέτρο 7. Μέχρι να φτάσει όμως κανείς σε εκείνο το σημείο, θα πρέπει να λύσει τον «γρίφο» μιας χρωματικής κίνησης που δεν ολοκληρώνεται ποτέ και να σκεφτεί μια αρμονική πορεία που θα οδηγήσει λογικά από τον φθόγγο C♯ στην αρχή του μ. 5 στον φθόγγο D♭ στην αρχή του μ. 6. Για την εναρμόνιση των μ. 5, 6 προτείνονται τρεις λύσεις, με τον “αστερίσκο” ότι κάποιες επιλογές – όπως λ.χ. η Ν7 σε ευθεία κατάσταση στη λύση β΄ ή η ger.2 στη λύση γ΄ – υπερβαίνουν την ύλη του υποχρεωτικού αρμονίας.
Σημειώνεται ότι η μελωδική πορεία του θέματος είναι πολύ κακή στο σημείο αυτό. Για τον λόγο αυτόν κ
αμιά λύση δεν είναι ικανοποιητική. Θα έπρεπε ο δημιουργός τού θέματος να είχε δώσει και τη λύση.

Λύση α΄

Η τονική της λα μείζονας που έρχεται στον 1ο χρόνο του μ. 5 γίνεται δεσπόζουσα μεθ’ 7ης της ρε ελάσσονας. Η τονική ρε ελάσσονα έρχεται στον 2ο χρόνο τού μέτρου. Από την ρε γίνεται στη συνέχεια μετατροπία στη λα♭μείζονα ως εξής:
3ος χρόνος μ. 5: Η εναλλαγή φθόγγων E♭-E στον μπάσο θεωρείται ως εναλλαγή βαρυμένης – μη βαρυμένης 5ης της V43 της ρε ελάσσονας.
4ος χρόνος μ. 5: Η V43 γίνεται
diminuita (κίνηση φθόγγων A-B♭στον τενόρο). Ακολουθεί μικτή εναρμόνια μετατροπία προς την τονικότητα λα♭ μείζονα: με την εναρμόνια αλλαγή φθόγγων C♯-D♭ στη σοπράνο και τη χρωματική κίνηση φθόγγων E-E♭ στο μπάσο, η viio65 της ρε γίνεται V7 της λα♭.
1ος, 2ος χρόνος μ. 6: Εναρμόνιση με την τονική συγχορδία λα♭μείζονα σε α΄ αναστροφή.
Ο φθόγγος D♭ του μπάσου στον 1ο χρόνο του μ. 6 θεωρείται ως αποτζιατούρα στον φθόγγο C♮ που έρχεται στον 2ο χρόνο του μέτρου. Με την προσθήκη 7 μ. στη  φωνή τού τενόρου, η συγχορδία λα♭λειτουργεί ως V7 στη ρε♭ μείζονα.

Σημείωση: Επισημαίνεται η διπλή αρμονική ερμηνεία της διαδοχής που περιγράφτηκε παραπάνω (μ. 5/3ος & 4ος χρόνος): η εναλλαγή ντιμινουίτας της ρε με βαρυμένη 3η – μη βαρυμένη 3η στο μπάσο, ακούγεται εναρμόνια ως εναλλαγή V7-viio2 στη λα♭, όπως φαίνεται στο παρακάτω παράδειγμα:  

 

Ακολουθεί η λύση ολόκληρου του θέματος σύμφωνα με τα παραπάνω.

 

Λύση β΄.

       Παρεμφερής λύση με τη α΄: Οι φθόγγοι E♭-E♮-F-E♮-E♭-D της δοσμένης φωνής (μ. 5/3ος & 4ος χρόνος) εναρμονίζονται επίσης στη ρε ελάσσονα.
Ειδικότερα, οι φθόγγοι E♭-E♮
στον 3ο χρόνο του μέτρου εναρμονίζονται ως εναλλαγή συγχορδιών Ν7-iiø7. Οι φθόγγοι E♮-E♭στον 4ο χρόνο του μέτρου εναρμονίζονται ως εναλλαγή συγχορδιών V43 -V43 με βαρυμένη 5η, η οποία αλλάζοντας εναρμόνια δύο φθόγγους: C♯→D♭ και A→B♭♭ είναι ταυτόχρονα και V75♭ της λα♭ μείζονας (βλ. το παρακάτω παράδειγμα). Οι φθόγγοι F, D εναρμονίζονται ως ξένοι.


Ο φθόγγος D♭ στον 1ο παλμό του μ. 6 εναρμονίζεται με την viiø43 της λα♭ μείζονας. Η σοπράνο μιμείται το μοτίβο που τραγουδά ο μπάσος αμέσως πριν (μ. 5/4ος χρόνος). Στη μίμηση αυτή ο φθόγγος C♮ είναι η 13η και ο φθόγγος B♭♭ η βαρυμένη 5η τής δεσπόζουσας της λα♭.
Ακολουθεί η λύση των μ. 4/3ος χρόνος – μ. 8 του θέματος σύμφωνα με τα παραπάνω.


 

Λύση γ΄.

       Η συγχορδία μι μείζονα που εμφανίζεται στους δύο τελευταίους παλμούς τού μ. 4 θεωρείται ως δεσπόζουσα της λα μείζονας, η τονική της οποίας έρχεται στον 1ο παλμό του μ. 5. Η αρμονική πορεία είναι πάλι σύνδεση συγχορδιών σε σχέση κατιούσας 5ης: Μι μείζονα μ. 4/3ος, 4ος χρόνος – λα μείζονα μ. 5/1ος χρόνος – ρε ελάσσονα μ. 5/2ος χρόνος, που θεωρείται ως ii της ανιούσας μελωδικής ντο ελάσσονας. Με την κίνηση από το τέταρτο παρεστιγμένο Α στο όγδοο Β στη σοπράνο, η ii γίνεται vii6, η οποία λύνεται στην i6 της ντο στον 3ο χρόνο τού μ. 5. Κύρια συγχορδία στους χρόνους 3, 4 του μ. 5 παραμένει η (τονική) ντο, που αλλάζει από ελάσσονα σε μείζονα. Ωστόσο, οι γρήγορες εναλλαγές νοτών στο μπάσο, σε συνδυασμό με το μοτίβο που εμφανίζεται στη φωνή της άλτο (και το οποίο αποτελεί μίμηση του μοτίβου που υπάρχει στο μ. 7/1ο, 2ο χρόνο της δοσμένης φωνής) δημιουργεί ψευδοσυγχορδίες που ερμηνεύονται ως εξής: 

μ. 5/χρόνοι 3, 4· φωνές μπάσο, άλτο:

Στην παραπάνω εναρμόνιση ξένοι φθόγγοι είναι το 16ο Ε♮, που θεωρείται ισχυρός χρωματικός διαβατικός προς το φθόγγο F, και το 16ο D, που θεωρείται ασθενής χρωματικός διαβατικός. Ο φθόγγος D♭ της δοσμένης φωνής στον 1ο παλμό του μ. 6 θεωρείται ως η βαρυμένη 5η της δεσπόζουσας (V43) της ντο.
Η λύση αυτή παραμένει στον τονικό χώρο της ντο ελάσσονας από το μ. 5 έως το τέλος και συνολικά για τα έξι από τα οχτώ μέτρα του θέματος. Έχει την μεγαλύτερη ηχητική και μοτιβική “ενότητα” σε σχέση με τις δύο άλλες προτεινόμενες λύσεις. 

Ακολουθεί η λύση ολόκληρου του θέματος σύμφωνα με τα παραπάνω:

 


… μιλώντας με αριθμούς:

  • Οι υποψήφιοι είχαν δύο ώρες για να απαντήσουν σε τέσσερα θέματα (β, γ, δ, ε), από τα οποία το καθένα είχε δύο κύρια υποερωτήματα. Αν επιμερίσουμε το χρόνο σε οχτώ ίσα μέρη, οι υποψήφιοι είχαν δεκαπέντε λεπτά για να λύσουν το θέμα αρμονίας (ερώτημα Γ1). Προλάβαιναν στο χρόνο αυτό να σκεφτούν τα παραπάνω; Όχι. Ακόμα κι αν απαντούσαν γρήγορα στις υπόλοιπα ερωτήματα και εξοικονομούσαν άλλα δεκαπέντε λεπτά, και πάλι ο χρόνος δεν θα ήταν αρκετός.
  • Το θέμα αρμονίας είναι στο ίδιο επίπεδο δυσκολίας με τα θέματα αρμονίας πανελληνίων. Αλλά για την λύση των θεμάτων αρμονίας πανελληνίων εξετάσεων δίνεται στους υποψηφίους χρόνος τριών ωρών. Αν λάβουμε υπόψη ότι το θέμα αυτό έχει τη μισή έκταση ενός θέματος πανελληνίων εξετάσεων, θα έπρεπε αντίστοιχα να είχε δοθεί στους υποψηφίους τουλάχιστον μιάμιση ώρα για τη λύση του.
  • Το θέμα βαθμολογούταν με βαθμό άριστα τις 8 μονάδες στις εκατό. Άξιζε τον κόπο να επενδύσει κανείς τόσο χρόνο και σκέψη για να πάρει το πολύ 8 μονάδες, αντί να προσπαθήσει να πάρει τις μονάδες αυτές από τα υπόλοιπα απλούστερα θέματα; Όχι και πάλι.