Θέμα αρμονίας πανελληνίων εξετάσεων 2019

      Τα τελευταία χρόνια τα θέματα αρμονίας πανελληνίων εξετάσεων γράφονται σύμφωνα με ένα αρκετά τυποποιημένο σχήμα. Χαρακτηριστικά του σχήματος αυτού είναι η σαφής τμηματοποίηση, με εμφάνιση πτώσεων στα τέλη των μουσικών φράσεων, και η τήρηση ενός λίγο πολύ σταθερού σχήματος, που περιέχει τα εξής στοιχεία:

• Εισαγωγική φράση με τέλεια πτώση στην αρχική τονικότητα
• Αρμονική αλυσίδα
• Διατονική μετατροπία (συνήθως μέσω ναπολιτάνικης συγχορδίας), που καταλήγει σε τέλεια πτώση στη νέα τονικότητα
• Εναρμόνια αλλαγή
• Επιστροφή στην αρχική τονικότητα. Στο φετινό θέμα η επιστροφή γινόταν μέσω της τονικότητας της ελάσσονας υποδεσπόζουσας (c:i=G:iv)
• Επανεμφάνιση της αρχής του θέματος. Ολοκλήρωση του θέματος με τέλεια πτώση, συνήθως με τις συγχορδίες: Ν⁶-[Ι⁶₄]-V-I

      Το θέμα αρμονίας έτους 2019 είναι σχετικά εκτεταμένο, αλλά απολύτως βατό. Μοτιβικά θυμίζει το θέμα του 2011 (και τα δύο θέματα είναι σε μέτρο 6/8). Η αλυσίδα είναι παρόμοια με την αλυσίδα του θέματος του 2014 (ανιόν μελωδικό πήδημα 5^ο που υπονοεί συγχορδία V⁷ και στη συνέχεια λύση στην τονική), με την διαφορά ότι εδώ οι επαναλήψεις του προτύπου γίνονται σε διάστημα κατιούσας 2^ης, ενώ στο θέμα 2014 οι επαναλήψεις γίνονται σε διάστημα ανιούσας 2^ης Μ. Η πτώση στο μ. 12 μοιάζει πολύ με την πτώση που γίνεται στο μ. 10 του θέματος 2007: Μία γερμανική συγχορδία (ή V/V) κάτω από το φθόγγο της μελωδίας C♯ καταλήγει σε πτωτικό ⁶₄ , που κάνει αρπισμό προς τα κάτω (μελωδικές βαθμίδες: 5-3-1) και στη συνέχεια λύνεται στην V^η με καθυστέρηση 4-3. Η τελική πτώση γίνεται μέσω της ναπολιτάνικης συγχορδίας, όπως γίνεται επίσης στα πρόσφατα θέματα των ετών 2015, 2017 & 2018. Οι συνεχείς αρπισμοί κάνουν εμφανείς τις συγχορδίες και τις τονικότητες στις οποίες κινείται το θέμα, δυσκολεύουν ωστόσο σε κάποια σημεία την κίνηση των φωνών.

Το θέμα αποτελείται από τέσσερις ασύμμετρες φράσεις (4+5+5+3), που διαρθώνονται ως εξής:

Παρατίθεται η λύση του θέματος:

Παρατηρήσεις στη λύση:

• Στα μ. 4-5 δημιουργούνται τονισμένες 8ες παράλληλες (D-D, G-G) μεταξύ Β-Α και τονισμένες 5ες παράλληλες (D-A, G-D) μεταξύ Τ-Β. Οι κινήσεις αυτές είναι μάλλον αναπόφευκτες προκειμένου αφενός να γίνει πτώση στη σολ μείζονα με αλλαγή θέσης στη δεσπόζουσα (μ. 4, χρόνοι 4, 6) και αφετέρου η πτώση να καταλήξει στο μ. 5 στην (τονική) συχγορδία σολ, που να είναι σε κλειστή θέση έτσι ώστε να λυθεί στη συνέχεια σωστά η αλυσίδα. Το πρόβλημα είναι συνεπώς στη δοσμένη μελωδία. Το μόνο που μπορεί να γίνει στο σημείο αυτό είναι μία αλλαγή κατάστασης της συγχορδίας της δεσπόζουσας: V-V6, με τη διαβατική κίνηση D-E-F♯-G στη φωνή του B (βλ. μ. 4, χρόνοι 4-6), παράλληλα με την αλλαγή θέσης (φθόγγοι F♯-A στη S)· έτσι, η λύση είναι σύμφωνη με τη θεωρία που λέει ότι οι τονισμένες δεν “πιάνονται” όταν αλλάζει η κατάσταση γραφής της συγχορδίας. Ένα ακόμα κριτήριο για να θεωρηθούν οι τονισμένες “ανεκτές” είναι το tempo. Στο θέμα αυτό ωστόσο δεν δόθηκε καμία ένδειξη tempo.
• Η διαδοχή συγχορδιών στην αρμονική αλυσίδα είναι V ^– 7 – I. Στην παραπάνω λύση οι τονικές συγχορδίες έρχονται με διπλασιασμένη 3^η (βλ. 4ο χρόνο των μ. 5, 6, 7). Ο διπλασιασμός της 3ης της τονικής μπορεί να γίνει, κι επιπλέον στα σημεία αυτά είναι πολύ χρήσιμος καθώς: α) στο τέλος του 1ου κρίκου της αλυσίδας (μ. 5, χρόνος 6ος) η τονική ντο μείζονα συγχορδία γίνεται ναπολιτάνικη και ο διπλασιασμός της 3ης εξυπηρετεί την σωστή διάταξη της Ναπολιτάνικης συγχορδίας και β) ο διπλασιασμός βοηθάει να αποφευχθούν οι ταυτοφωνίες μεταξύ T & B στον ισχυρό 4ο χρόνο των μ. 5, 6, 7.
• Στους χρόνους 4, 5, 6 του μ. 11 δημιουργούνται τρεις συνεχόμενες παράλληλες 5ες μεταξύ των φωνών A-S. Μπορούν να γίνουν καθώς η 2^η και η 3^η είναι ελαττωμένες κι επιπλέον η 2^η έρχεται με καθυστέρηση αξίας 16ου στη S, συνεπώς οι φθόγγοι των δύο φωνών δεν συνηχούν άμεσα. Ουσιαστικά, στο σημείο αυτό ακούγεται “σπασμένη” συγχορδία V – V⁷ ανάμεσα στις δύο φωνές A-S ( G-D, B-F). Επισημαίνεται ότι η δεσπόζουσα αυτή είναι η ίδια συγχορδία που εμφανίζεται στους χρόνους 4, 5, 6 του μ. 10. Εδώ γίνεται “αναδιανομή” των διαβατικών μοτίβων του μ. 10: Η διαβατική κίνηση G-A-B που έχει η S στο μ. 10 επαναλαμβάνεται από την A στο μ. 11· η (ανάστροφη της προηγούμενης) διαβατική κίνηση B-A-G που έχει ο T στο μ. 10 επαναλαμβάνεται από τον B μία οκτάβα χαμηλότερα στο μ. 11.
• Η εναρμόνια αλλαγή του μ. 9, στην παραπάνω λύση καταλήγει στην diminuita συγχορδία της τονικότητας ντο ελάσσονας. Η μετατροπία θα μπορούσε επίσης να γίνει προς την τονικότητα μι♭ μείζονα, με εναρμόνια αλλαγή της συγχορδίας σολ♯ ελάσσονα σε συγχορδία λα♭ελάσσονα, η οποία στη συνέχεια λειτουργεί ως ελάσσονα υποδεσπόζουσα της τονικότητας μι♭ μείζονας. Ακολούθως γίνεται πτώση (σύνδεση V⁷ – I) στην μι♭μείζονα. Η λύση αυτή δίνεται παρακάτω.
  Προσοχή: Στην λύση με εναρμόνια αλλαγή ο μαθητής θα πρέπει να δείξει τη σχέση g♯:i=E♭:iv βάζοντας εντός παρένθεσης τους φθόγγους της εναρμόνιας σχέσης, όπως παρακάτω:

• Τέλος, επισημαίνεται ότι οι κινήσεις των φωνών πρέπει να γίνονται με προσοχή και οι συγχορδίες να μην παραμένουν χωρίς 3η σε όλη τη διάρκεια εμφάνισής τους. Η V¹³ πρέπει πάντα να συμπληρώνεται με τους σωστούς φθόγγους: 1-3-7-13 (βλ. την παραπάνω λύση, μ. 8/6ος χρόνος, μ. 16/5ος χρόνος).

Εναρμόνιση μ. 9-10: Άλλοι τρόποι κίνησης φωνών στη σύνδεση vii^o7 – i (σε απάντηση σχολίου):